گزارش بی بی سرور؛
روشنگری رهبر انقلاب درباره شبهه تعارض اشتغال و دانش بنیان
به گزارش بی بی سرور یکی از دغدغه های مطرح اقتصاددانان این است که با جایگزینی تکنیکهای دانش بنیان در بازار کار، شرایط اشتغال برای نیروی انسانی محدودتر می شود اما رهبر انقلاب درباره این تعارض به روشنگری پرداختند.
به گزارش بی بی سرور به نقل از مهر، همواره یکی از دغدغه های مطرح شده میان اقتصاددانان این بوده که با جایگزینی تکنیک های دانش بنیان در بازار کار، شرایط اشتغال برای نیروی کار انسانی محدودتر می شود اما مقام معظم رهبری درباره این تعارض و شبهات بوجود آمده به روشنگری پرداختند و فرمودند که دانش بنیانی و اشتغال آفرینی ناسازگار نیستند.
پس از آنکه حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در سخنرانی شروع سال نو، سال ۱۴۰۱ را «سال تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین» نام گذاری فرمودند و معیار تولید را «اشتغال آفرینی» و «دانش بنیان بودن» بیان کردند؛ اخیرا به بیان نکاتی درباره شعار سال و بعضی دیدگاه های مطرح شده درباره ناسازگاری دو خصوصیت «دانش بنیانی» و «اشتغال آفرینی» پرداختند.
ایشان روز چهارشنبه ۲۴ فروردین ماه در دیدار مسؤلان و کارگزاران نظام فرمودند: «یک مساله همان مساله شعار سال است که گفتیم تولید با آن دو خصوصیت: یکی خصوصیت دانش پایه بودن، دانش بنیاد بودن و یکی هم خصوصیت اشتغال آفرینی. یک اشکالی کردند به ما، گفتند این دو خصوصیت با هم نمی سازد؛ درست می گویند؛ در یک مواردی همین جور است. یعنی هر چه فناوری پیشرفته تر شود، احتیاج به نیروی انسانی کمتر می شود؛ بعضی ها پیغام دادند که «این چه جوری می شود؟» من برای این جواب دارم.»
رهبر انقلاب ادامه دادند: «بله، در یک مواردی این جوری است اما در مورد ما این جور نیست؛ برای خاطر این که ما کارخانه ها و شرکتهای تعطیل یا نیمه تعطیل در قسمت های پایین دستی که بسیار هم زیاد است، خیلی داریم. ازاین رو دانش بنیان شدن شرکت ها متوجه این شرکت ها می تواند بشود؛ یعنی می تواند حتی فرصت های شغلی را چند برابر کند و افزایش دهد؛ این [جور] است. ازاین رو ما می توانیم [اشتغال آفرینی هم داشته باشیم]. علاوه بر این، خود تکنولوژی جدید یک حالت گسترش یابی طبیعی دارد؛ یعنی هرچه انسان در مسائل فناوری پیشرفت کند، میدان ها در مقابل او باز می شود؛ ازاین رو اشتغال آفرینی اساسا ضربه ای نمی خورد و میتوان تولید دانش بنیان را مطمح نظر قرار داد، در عین حال مساله اشتغال آفرین هم وجود داشته باشد.»
ایشان تاکید کردند: «یک نکته دیگری که در مورد تولید دانش بنیان و در پاسخ به این اشکال، به ذهن انسان می رسد، این است که ما اگر درصورتیکه تولیدمان را دانش بنیان کردیم، در واقع نوع نیروی انسانی شاغل را ارتقا می دهیم؛ یعنی چه کسی می آید در مجموعه دانش بنیان کار می کند؟ جوان تحصیل کرده ما. امروز خیلی از جوانان تحصیل کرده دانشگاهی ما که [جمعیتشان] یک درصد خیلی بالایی است، در رشته هایی کار می کنند که با رشته تحصیلی آنها هیچ ارتباطی ندارد؛ این یک اشکال بزرگی است؛ این در واقع یک نوع بیکاری است. زحمت کشیده، درس خوانده، دولت خرج کرده، عمری مصرف شده اما از او استفاده نمی شود؛ این یک نوع بیکاری است. وقتی که ما توانستیم شرکتهای دانش بنیان را توسعه دهیم، همه این جوان ها به کار جذب می شوند و کیفیت نیروی انسانی دستگاههای کاری ما بالا خواهد رفت، ارتقا پیدا خواهد کرد؛ نخبگان می آیند [کار] می کنند و دیگر نخبگان ما مجبور نیستند که به مشاغل خدماتی کم ارزش رو بیاورند و توجه نمایند.»
اقتصاد دانش بنیان و ایجاد ۳۰۰ هزار شغل در کشور
شکی نیست که کلیدواژه امروز توسعه و پیشرفت کشور، «اقتصاد دانش بنیان» است. این برنامه مدرن و راهگشا، احتیاج به توانمندی نیروی انسانی دانشی و متخصص دارد که میتوان آنرا در شرکتهای دانش بنیان جستجو کرد. به نحوی که طبق آمارها امروزه از ۱۰ شرکت اول ثروتمند جهان، حداقل ۹ شرکت دانش پایه هستند.
با این وجود وقتی بحث از اقتصاد دانش بنیان می شود، در کنار الزامات گذار از جهان صنعتی و دانش بنیان شدن صنایع، همواره این مسئله مطرح است که آیا با ورود علم و فناوری های نوین و جایگزینی تکنیک های دانشی به جای نیروی کار انسانی، باید در انتظار محدود شدن بازار کار و شرایط اشتغال باشیم؟
چرا که گفته می شود در دنیای دیجیتال و اقتصاد دانشی، فرایند تولید به کلی تغییر می کند و ربات ها جایگزین انسان ها در کارخانه های تولیدی می شوند، پس این نگرانی وجود دارد که خیلی از فرصت های شغلی و نیروی کار از بین برود. حتی برخی برآوردهای جهانی از کاهش ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون فرصت شغلی در موج اول دیجیتالی شدن اقتصاد در ۲۰ سال آینده حکایت دارد.
از نگاه دیگر اما بسیاری به کارگیری دانش و فناوری را سبب توسعه کارآفرینی و رشد اقتصادی می داند و حتی در سند چشم انداز افق ۱۴۰۴ کشور هم تاکید گردیده است که باید ۵۰ درصد از تولید ناخالص ملی در حوزه کسب و کار فناوری محور و دانش بنیان محور محقق شود.
مطابق با آمار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم که در ارتباط با خرداد سال ۱۴۰۰ می شود، شرکتهای دانش بنیان برای ۳۰۰ هزار نفر در کشور اشتغال بوجود آورده اند. طبق این آمار، این تعداد ایجاد اشتغال در کشور حاصل فعالیت یک هزار و ۲۰۰ شرکت خلاق و پنج هزار و ۸۰۰ شرکت دانش بنیان بوده است.
هوشمندسازی صنایع و رونق کار برای نیروی متخصص
همان طور که مقام معظم رهبری هم به روشنگری در مورد شبهه تعارض در اشتغال دانش بنیان پرداخته اند، مطالعات جهانی هم نشان داده است که هوشمندسازی صنایع می تواند منتج به رونق بازار کار برای نیروی انسانی متخصص و دانش محور باشد و دانش بنیانی و اشتغال آفرینی ناسازگار نیستند.
در این زمینه سیدمسعود شریفی آینده پژوه و کارشناس اقتصاد فضای مجازی سازمان سراج، مطالعاتی از منابعی چون اکونومیست، فوربس و تحقیقات عاصم اوغلو اقتصاددان ترکیه ای انجام داده تا به این سؤال پاسخ دهد که اقتصاد فضای مجازی و هوشمندسازی صنایع (اتوماسیون)، چه نقشی در اشتغال آفرینی دارد و یا برعکس آیا به کاهش نیروی انسانی منجر می شود؟
مسعود شریفی در گفتگو با خبرنگار مهر، اعتقاد دارد که از آنجاییکه یکی از عامل های مورد توجه در تحقق اقتصاد دانش بنیان و اشتغال آفرینی، «نیروی کار» است، بررسی چالش های پیش روی نیروی کار در اقتصادی که به سمت دانش بنیان شدن می رود و تأثیری که هوشمندسازی صنایع (اتوماسیون) می تواند بر اشتغالزایی داشته باشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار خواهد بود و باید برای آن راهکارهایی اندیشید.
وی ضمن اشاره به بررسی انجام شده در ارتباط با وضعیت تقاضای نیروی کار همزمان با انقلاب صنعتی چهارم و هوشمندسازی صنایع (اتوماسیون) در سطح بنگاه های اقتصادی و سطح کلان جامعه، عنوان کرد: مطالعات مراکز تحقیقاتی موثق نشان داده است که با هوشمندسازی بنگاه های اقتصادی و استفاده از ربات های هوشمند در صنایع، کارخانه ها آغاز به استخدام نیروهای جدید کرده و فعالیت خویش را توسعه داده اند. برای مثال در صورتیکه در یک بنگاه اقتصادی، هوشمندسازی در بخش لجستیک صورت گیرد، ظرفیت در بخش دلیوری افزایش پیدا کرده و این مسئله تقاضا برای جذب نیروی کار را بالا می برد. در سایر بخش ها هم به همین ترتیب شاهد تقاضا برای نیروی کار خواهیم بود.
وی اضافه کرد: بدین سان مطابق بررسی های انجام شده، هوشمندسازی و توسعه زیرساخت ها و به کارگیری هوش مصنوعی در بنگاه های اقتصادی به افزایش نیروی کار منتج شده است.
این پژوهشگر افزود: اما از طرفی تحلیل ها نشان داده است که در صورت هوشمندسازی یک صنعت، نیروی کاری که توانایی نداشته و به شکلی مهارتی ندارد، از جامعه اشتغال خارج می شود و تعداد افرادی که دارای تخصص هستند وارد بازار کار می شوند. با این وجود در صورت هوشمندسازی، انتقال نیروی کار در بخش هایی که احتیاج به متخصص احساس می شود، افزوده می شود و بنگاه های اقتصادی تمرکز خویش را روی جذب افراد متخصص و ماهر می گذارند.
این آینده پژوه با اشاره به اینکه طبق اطلاعات سازمان تأمین اجتماعی، بیشتر از ۷۰ درصد مشاغل در ایران در دسته بدون مهارت و ساده قرار دارند، اظهار داشت: مسئله نیروی کار در کشور ما با عنایت به حرکت به سمت اتوماسیون و هوشمندسازی و ایجاد بنگاه های دانش بنیان، مسأله ای مهم و حیاتی می باشد که باید به آن توجه ویژه ای شود. سوال اینجاست که علیرغم این جابجایی فرآیندی، آیا بخشی از جامعه نیروی کار کشور حذف خواهد شد و تکلیف چیست؟
دولت الکترونیک و حذف مشاغل ساده دولتی
این کارشناس اقتصاد فضای مجازی ضمن اشاره به این که تحقیقات نشان می دهد که کشورهایی که توسعه صنعتی و هوشمندسازی در آنها بیشتر بوده و از ابزارهای فناوری اطلاعات بیشتر بهره گرفته اند در مجموع، کاهش نرخ بیکاری را داشته اند، اضافه کرد: به هر ترتیب بررسی ها از آن حکایت می کند که هوشمندسازی، نرخ بیکاری را می کاهد اما باید بررسی شود که در این صورت چه بلایی بر سر نیروی غیر ماهر و بی سواد می آید. یعنی آنها از چرخه بازار کار حذف می شوند و یا دولت برنامه ای برای آنها در دست اقدام دارد؟
وی ضمن اشاره به بررسی تاثیر انقلاب صنعتی چهارم و هوشمندسازی در مشاغل دولتی ایران، عنوان کرد: انقلاب صنعتی چهارم، دولت الکترونیکی را به دنبال دارد و در صورت تحقق آن، دیگر به مشاغلی مانند کارمندان ساده در آرشیوهای دولتی و اپراتورهای ساده نیازی نیست؛ اما دولت هنوز هیچ برنامه ای برای جابجایی این حجم زیاد از نیروی کار غیر ماهر ندارد.
شریفی با اشاره به اینکه دولت الکترونیک هزینه ها را می کاهد اما در کنار آن باید فکری به حال جابجایی نیروی کار و نیازمندی آنها به مهارت آموزی کرد، اظهار داشت: آینده شغلی خیلی از افراد و کارمندان در کشور، دارای ابهام است و هنوز برای آن فکری نشده است. این تغییر و جابجایی با عنایت به آثار کلان فناوری اطلاعات و ارتباطات در زندگی بشر، در کمتر از ۱۰ سال آینده به وقوع می پیوندد و ما در کشور برای آن برنامه ای نداریم.
وی ضمن اشاره به شعار سال که بر تولید دانش بنیان و اشتغال آفرینی تاکید دارد، اظهار داشت: بهتر است که دولت در ابتدا برنامه ای کوتاه مدت و میان مدت برای وضعیت نیروی کار در اقتصاد دانش بنیان تدوین کند.
اقتصاد پلتفرمی و افزایش نابرابری اجتماعی
شریفی ضمن اشاره به نتایجی که از مطالعات عاصم اوغلو اقتصاددان ترک به دست آمده است، توضیح داد: در این مطالعات، این مورد مورد بررسی قرار گرفته که اقتصاد پلتفرمی، اقتصاد فضای مجازی و اقتصاد اشتراکی چه تأثیری بر کاهش نابرابری اجتماعی و بازار کار داشته است.
وی اظهار داشت: بررسی های این اقتصاددان نشان داده است که توسعه پلت فرم ها نه تنها نابرابری اجتماعی را کاهش نداده بلکه در مواردی هم آنرا افزایش داده است. به این مفهوم که هوشمندسازی، بازار تقاضای نیروی کار غیر ماهر را می کاهد و دیگر نیروی کار غیر ماهر جایگاهی در این اقتصاد ندارد. از طرفی هم پیشبینی شده که کاهش حضور نیروی غیر ماهر در بازار کار، کاهش تقاضای مصرف و پایین آمدن دستمزدها را به همراه دارد. بدین سان نیروی کار درآمد کمتری داشته و کمتر نسبت به خرید اقدام می کند و در نتیجه کالای کمتری تولید می شود. این به معنای آن است که GDP کاسته شده و توسعه کشورهای دارای نیروی کار غیرمتخصص، با سرعت کمتری اتفاق خواهد افتاد.
این پژوهشگر اظهار داشت: مطالعاتی که نشریه فوربس انتشار یافته اما تاکید دارد که پلت فرم ها روی اشتغال تاثیر مثبت داشته اند و اتوماسیون سبب افزودن نیروی کار به اقتصاد کشور شده است.
این آینده پژوه با تکیه بر این که ما باید به این موضوعات توجه ویژه ای داشته باشیم، اظهار داشت: بررسی ها نشان داده است که کشورهایی که نیروی کار غیرمتخصص دارند، مشغول تولید محصولاتی با بهره وری پایین هستند و در مقابل کشورهایی که دارای نیروهای متخصص بوده و خط تولید و اتوماسیون هوشمند دارند به سمت محصولات با ارزش افزوده بالاتر رفته و دانش بنیان تر شده اند و این شکاف و نابرابری بین کشورها هم مشاهده می شود.
وی ضمن اشاره به بنگاه های اقتصادی همچون گوگل و فیسبوک که ارزش افزوده فوق العاده بالایی دارند و کارمند محور و کارگر محور نیستند و کارمند ساده در آنها هیچ نقشی نمی تواند داشته باشد، اظهار داشت: کشورهای صنعتی دیگر به سمت صنایع کارگر محور نمی روند و این صنایع را به کشورهایی می سپارند که نیروی کار ارزان غیرماهر دارند.
شریفی ضمن اشاره به مطالعه دیگری از عاصم اوغلو که در بازه های زمانی ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۷ و ۲۰۰۷ تا ۲۰۲۰ به بررسی نقش ربات ها و سایر ابزارهای کامپیوتری در بازار کار آمریکا پرداخته، اظهار داشت: در این بررسی ها مشخص شده که مأموریت نیروی کار با حضور ربات ها تغییر یافته و فناوری اطلاعات حدود نیم درصد روی بازار کار اثر داشته است. در این مطالعه به این مورد پرداخته شده که ربات ها در بازه های زمانی مختلف، چه تعداد نیروی کار آمریکا را بیکار کرده اند و آنرا با مبحث نقش واردات از مکزیک و چین به آمریکا و تاثیر آن در بیکاری افراد مقایسه کرده است.
این پژوهشگر افزود: این مطالعه به بررسی رقابت بین انسان و ماشین و آثار رباتیک شدن صنایع بر اشتغال پرداخته که نشان داده است فناوری های جدید، نیازی به نیروی کار در قالب های قبلی نخواهند داشت و در این فرایند به صورت خودکار، نیروی کار ساده حذف خواهد شد. البته در حالیکه سطح بالایی از اضطراب در مورد هوشمندسازی و آینده نیروی کار وجود دارد، خیلی از اقتصاددانان بر این مورد پافشاری می کنند که هر زمان که تحول تکنولوژی و رشد و توسعه فناوری در تاریخ اتفاق افتاده، وضعیت بازار کار بهتر شده است.
هوش مصنوعی و کاهش هزینه های تولید
این آینده پژوه با تکیه بر این که در کشور ما هم باید بررسی شود که روند انقلاب صنعتی چهارم و اتوماسیون شدن، چه اتفاقاتی را رقم می زند و چه برنامه ای باید برای آن داشت، خاطرنشان کرد: پیشبینی های محققان از آن حکایت می کند که پیشرفت های آینده هوش مصنوعی، پایانی برای بازار کار و اشتغال است. به این مفهوم که با هوش مصنوعی در آینده نزدیک، کار به شکل امروزی از بین می رود. این روند در فاز بعدی هوش مصنوعی اتفاق می افتد؛ جایی که شاهد عقلانیت هوش مصنوعی خواهیم بود و شکاف عمیقی بین نیروی انسانی و ربات اتفاق می افتد و دیگر نیازی به نیروی انسانی نیست و سطح رفاه انسان هم افزایش می یابد.
شریفی تصریح کرد: با توسعه اتوماسیون و هوشمند سازی، هزینه های تولید و فراهم آوردن امکانات رفاهی کاسته می شود. همانطور که در سده گذشته شاهد این بودیم که هزینه سفرهایی بسیار طولانی که قبلاً چند برابر درآمد یک خانواده بود و اصلاً امکانپذیر هم نبود، هم اکنون به درصدی از درآمد سالانه یک خانواده تقلیل پیدا کرده و کیفیتی غیر قابل مقایسه دارد. پس در مجموع با صرف میزان کار مشابه یا حتی بسیار کمتر از قبل، به رفاهی چندین برابری دسترسی پیدا کرده ایم و این اتفاق در ادامه هم رخ خواهد داد.
وی ضمن اشاره به مسئله دوگانه ای که از جانب اقتصاددانان برای «نقش ربات ها و آخر کار بشر» و هم «هوشمندسازی و افزایش نیروی کار متخصص» مطرح است، اظهار داشت: به هر ترتیب در هر دو نگاه آنچه که مسلم است این است که در آینده نزدیک دیگر نیروی غیر مختصص و غیر ماهر در این بازار جایی نخواهد داشت و این مسئله به افزایش شکاف و نابرابری می انجامد.
شریفی ضمن اشاره به آینده ای که برای هوش مصنوعی متصور است، تصریح کرد: ما از همین حالا باید برای اشتغال آینده فرزندانمان آماده شویم. دولت باید دانش آموزانی را برای کسب مهارت های حرفه ای پرورش داده و آنها را برای اشتغال آینده آماده کند. این مسئله تاثیر بسیار مهمی در کیفیت جمعیت آینده کشور خواهد داشت.
راه حل ها چیست؟
این پژوهشگر با تکیه بر این که این هشدارها باید جدی گرفته شود، در مورد چاره خیلی از کشورها برای کنار آمدن با مسئله هوشمندسازی و جایگاه نیروی کار، اظهار داشت: هر یک از کشورها درحال بررسی چاره ای برای این چالش هستند و مبحث UBI (درآمد ثابت سرانه برای همه) یکی از طریق های مطرح گردیده است.
وی اظهار داشت: پیشبینی ها نشان داده است که در بازه احتمالی کمتر از ۱۰ سال آینده و تا رسیدن به هوش مصنوعی نسل جدید، ما فقط شاهد انتقال نیروی کار از بخشی به بخش دیگری خواهیم بود که بسیار پرهزینه است و احتیاج به آموزش و یک برنامه برای دوران گذار احساس می شود. در این میان چالش دیگر هم این است که وقتی نیروی کار، درآمد نداشته باشد، تولید هم صورت نمی گیرد.
شریفی با اشاره به اینکه نیاز است که مطالعات موردی در مورد این چالش ها در ایران هم صورت گیرد، اظهار داشت: برای مثال یکی از مطالعات می تواند در ارتباط با این مورد باشد که توسعه شرکتهای پلتفرمی در ایران آیا منجر به کاهش فاصله طبقاتی شده است یا خیر و این شرکت ها که از سال ۸۵ درحال رشد هستند و در شهرهای مختلف توسعه یافته اند، چه تأثیری بر رفاه و توزیع ثروت در کشور داشته اند.
وی اظهار داشت: مجموع این تحلیل ها و آثار مثبت و منفی اقدامات صورت گرفته در این عرصه، می تواند داده های خوبی را در اختیار سیاست گذاران قرار دهد تا بدانند که با مسائل و چالش های موجود در عصر هوشمندسازی چگونه برخورد کنند.
به گزارش بی بی سرور به نقل از مهر، مطالعات سازمان همکاریهای اقتصادی آسیا-پاسفیک نشان داده است که پایدارترین اقتصادها در جهان در ارتباط با اقتصادهای دانش محور است و در این میان کسب و کارهای دانش بنیان موتور محرک این اقتصادها هستند. با این وجود آنچه که در کشور ما مطابق شعار سال باید دنبال شود، پشتیبانی از فعالیتهای نوآورانه و پیشرفت کسب و کارهای دانش محور است که می تواند به رونق اشتغال و کاهش رکود اقتصادی بیانجامد.
مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب